“Есөн эрдэнийн орон” найраглал, “Адуу”, “Тэмээ”, “Эхийн сэтгэл” зэрэг шүлгүүд, “Юм юмнаасаа” дурсамжийн ном, “Бурхан багшийн сургааль”-ийн шүлэглэсэн хувилбар зэрэг олон сайхан бүтээлээрээ ард түмнээ ухаарал гэгээрлийн харгуйд хөтөлсөн эрхэмсэг буурал найрагч маань аюулт өвчинд хэдэнтээ нэрвэгдсэн ч хайрт охин Б.Бүжин, хүргэн хүүгийнхээ халамж хайр, сэтгэлийн хатаар өндийж өнөө үр ачтайгаа амар жимэр сайхан аж төрж байна. Монгол түмний хайртай найрагч тэрбээр 1960 оноос уран бүтээлээ эхэлж “Морьд”, “Есөн эрдэнийн орон”, “Зургаан мөнгөн мичид”, “Алтан тоос”, “Ширхэг цагаан сувд”, “Хэрлэн”, “Намрын хонгор салхи”, “Би энэ байна”, “Бөрттэй цагаан сарын дор”, “Бурхан багшийн сургаал”, “Тэнгэрийн хас од” зэрэг яруу найргийн номууд хэвлүүлсэн байна.
Түүний “Есөн эрдэнийн эх орон” найраглалд Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, хөгжмийн зохиолч Д.Баттөмөр аялгуу зохируулан дуу болгосон байдаг. Онгод төгөлдөр гэгээн найрагч маань МЗЭ-ийн шагналыг “Эх орны хилээс эх орондоо хэлэх үг”, “Байтагийн чулуу”, “Хилийн тэнгэр цэлмэг байгаасай”, “Цэрэг эх орны дуулал” дууны шүлгүүдээрээ, Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагналыг “Есөн эрдэнийн орон” найраглалаараа тус тус хүртсэн түүхтэй.
-Сүхбаатарын талбай дээр болсон номын баярт та оччихсон номон дээрээ гарын үсгээ зураад сууж байгаа харагдсан даа?
-Номын баярт оролцохын буруу юм гэж юу байхав. Ном шиг сайхан юм ертөнцөд байхгүй. Номын хэлбэр загвар өөрчлөгдөөд цахим ном гарч л байна. Тэглээ ч ном бол номоороо байна гэдэг сайхан. Ном бол агуу юм шиг надад санагддаг. Яагаад вэ гэхээр хүн төрөлхтөн хамгийн үнэн сэтгэлээ илчилж үлдээсэн нандин шүтээн бол ном юм даа.
-Таныг нэлээд их хүнд мэс ажилбарт орлоо гэж дуулсан. Одоо бие лагшин тунгалаг уу?
-Миний тархинд харвалт өглөө л гэсэн. Энэ чинь одоо раактай (хорт хавдар) улсууд үхлээ л гэх юм. Тэгэхэд хагалуулсан би байж л байх юм. Манай зохиолч хүүхнүүд ирэхээрээ “Та одоо мөнхрөх болж дээ. Танд бурхан багш чонын тархи суулгачихсан байна” гэх юм. (инээв. Л.Б)
-Өө, бүр чонын тархи суулгачихсан, аан?
-Яруу найрагч Цоодолын Хулан тэгж нохойтож байсан. Би ч “Тэгэлгүй яахав” л гэсэн. Хөлийнхөө өлмийнөөс өгсүүлээд баруун тархиныхаа эх хүртэл харвасан юм шүү дээ. Гавлын ясыг минь хөрөөдөж үхрийн шагайн чинээ яс авсан. Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, төрийн шагналт зохиолч, яруу найрагч Дамбын Төрбат эд нар харсан шүү. Тэр яс одоо миний охин Бүжээд хадгалагдаж байна.
-Яруу найрагч Хулан таны элэгний шинжилгээний бичгийг үзчихээд “шар сэмжилчихсэн” байна гэж эмч хэллээ гэж таныг айлгасан гэдэг үнэн үү?
-Тийм. Манайхыг тэр баруунтайх хориннэгдүгээр хороололд байхад тэгсэн юм. Би тэр үед элэгний шинжилгээ өгчихөөд “Ямар ч гараа билээ” гэж очиж авахаас айгаад байхгүй юу. “Мах битгий идээрэй, архи дарс бүү уугаарай” гэсэн л юм хэлэх байх гээд Хуланд утасдаж “Эмнэлэг дээр очоод миний шинжилгээг аваад ир. Их муу байвал нуулгүй надад хэлээрэй” гэсэн.
Тэгсэн өнөөх чинь утасдаж байна аа.“Шинжилгээний чинь хариуг авлаа. Тун базаахгүй л гарлаа даа” гэлээ. “За, юу гэж байна” гэсэн чинь “С вирустай гэж эмч хэлж байна” гэхээр нь худлаа газар л элгээ дарж үзлээ.“Мэдэгдэхгүй л байна даа” гэсэн чинь өнөөх чинь инээгээд “Таны элэг чинь зүгээр гэнэ. Харин сэмж чинь л нэлээд шарласан байна гэсэн шүү” гэж байгаа юм. Тэгж миний шинжилгээг Хулан золиг “оношилсон” юм байгаа юм.
-Яруу найрагч Эрдэнэ-Очир маань арай л эрт тэнгэрт дэвшлээ дээ?
-Хөөрхий манай Эрдэнэ-Очир мөн сайхан хүү сэн. Сайн ч зохиолч байсан. Тэгээд тэр жил Идэрийн голд очоод ай гэж… (Цээжний гүндээ хүндээр санаа алдав. Л.Б) Завханы Идэр суманд олуулаа очоод ганцаараа тэр минь бурхан болсон байх юм. Чи тэр олонтой явсан уу? Өө за за. Нөгөө жижиг Цэнд-Аюуш явсан дуулддаг юм. Гашуудлын үг авах гэж манайд ирсэн. Би сэтгэгдлээ ярьсан. Оршуулгынх нь урд өдөр зурагтаар гарч байна лээ. Ш.Дулмаа, Б.Лхагвасүрэн бид гурав ярьсан. Их хайр хүрмээр сайхан хүү байсан. Их залуу хүн нас барчих чинь харамсалтай. “Орчлон ийм юм сан уу” гэж бодогдох юм даа, хөөрхий минь.
-Та Эркатай их дотно байсан даа?
-Тэгсэн. Арлаан гуай надад хүүгээ захьж захиа бичиж байсан. Би тэр захиаг зурагтаар харуулсан даа. Би Дорноговьд ямар ч ажлаар очсон байлаа даа. “Миний хүүг сайхан яруу найрагч болгоорой” гэж захьж Бавуугийн Лхагвасүрэн бид хоёр Улсын багшийн их сургуулийн дэргэд байгуулагдсан анхны утга зохиолын ангид арваад хүүхэд хичээллүүлсэнээс арван гурван яруу найрагч төрсөн юм даа.
Тэрэнд манай Эрдэнэ-Очир, УИХ-ын гишүүн Гомпилдоогийн Мөнхцэцэг, “Болор цом”-ын хошой тэргүүн шагналт яруу найрагч Баярхүүгийн Ичинхорлоо, зохиолч Б.Батрэгзэдмаа, яруу найрагч Бадарчийн Хишиг-Ундрал, Хулганайн Тэргэл, Банзрагчийн Энхтуяа, О.Энхжавхлан, зохиолч Бидэрийн Баярсайхан нарын олон охид хөвгүүд байсан. Бидний дараа үед гарч ирсэн Монголын яруу найргийн мөнгөн үеийнхэн чинь миний нэр дурдсан эднээс гадна маш олон уран бүтээлч байна л даа.
-Та олон зохиолчийн номын чимэг зурсан биз?
-Өнөөдөр хүртэл манай охин руу цахим зурвас хүн явуулсан байна. Охин надад уншиж өглөө. “Бадарч гуай та их зураач хүн байж. “Морьд” номынхоо зургийг жигтэйхэн сайхан зурсан байна лээ” гэж ээ дээ. Яахав дээ, голд нь гал зураад, гал тойрсон гурван морь зурсан байхгүй юу. Одоо би хараад “Яаж ийм мундаг юм зураа вэ” гайхдаг юм. Манай охин, зээ нар ч гайхан асууна.
Миний санаанд л орсон байгаа юм. Би өөрийнхөө анхны “Морьд” номонд л ганц удаа чимэг зурсан нь энэ. 1967 онд гар луу даа. Дорнын их найрагч Б.Явуухулангийн “Хар ус нуурын шагшуурга”, зохиолч Ц.Уламбаяр гуайн “Зовлон жаргал” цуврал романуудын зургийг зурж л байсан. “Утга зохиол урлаг” сонины толгойг “Ард Аюуш”-ид тоглодог зохиолч Чойжилсүрэн надаар хийлгэж байсан. “Сонины толгой зурсан мундаг зураач” гэж сонин хэвлэл дээр бичсэн байна лээ. Хмм, миний зураг зурах гэж юу байхав. Заримдаа ичмээр юм болдог юм. (инээв. Л.Б) Яахав, Зохиолчдын хороонд зураач нэртэй анх орсон нь үнэн л дээ. Мишигийн Ширчинсүрэн, Нямбуугийн Нямдорж, Чойжилын Чимэд нарын номын хавтсыг зурж л байсан. Их олон зохиолчийн номыг редакторлосон шүү.
-Таны үед ахмад зохиолчид ч аргагүй л алтан үеийнхэн биз?
-Миний үед ахмад зохиолч гэх улс чинь С.Дашдэндэв гуай, Ц.Уламбаяр гуай, Б.Бааст гуай, “Хүрэн морь”-ны Ч.Лхамсүрэн гуай, “Зам” романыг туурвисан Намсрайн Банзрагч нарын авьяастай, тулхтай хүмүүс байж. Банзрагч бид Москва хот руу хамт явж л байсан. “Зууны манлай уртын дуучин” Норовбанзадтай Дундговийн шүүхэд ажиллаж байхдаа танилцсан байдаг.
Гоё дуулдаг охин байсан. Эргүүлэх гэсэн чинь үг орж ирдэггүй. Үг орж ирэхгүй болохоор үйлс бүтдэггүй гэж ярьдаг сан. Норовбанзадыг тэндээс олж ханилаад улмаар Дундговиор овоглосон түүхтэй. Уг нь мань хүн чинь Завханы Алдархаан суманд төрсөн хүн шүү дээ. Эднийг залгаад Дэндэвийн Пүрэвдорж, Долгорын Нямаа, Доржийн Гармаа нар Горькийн нэрэмжит Утга зохиолын дээд сургууль төгсөж ирсэн. Энэ сургуулийг төгссөн хорь гаруй зохиолч байдаг юм.
-Та Горькийн сургуульд яагаад яваагүй юм бэ?
-Би Горькийд явах гэж анх Зохиолчдын хороонд ирсэн юм. Манай багш Сэнгийн Эрдэнэ “Зураач хийж чадах уу” гээд дагуулж ирсэн юм. Би Төхөөрөмжийн үйлдвэрт төмс, лууван, манжин зэрэг хүнсний ногоо зурдаг хүн байсан байхгүй юу. Тэгж байсан түүхтэй.
-За, тийм байж. Настайчуул нойр хоолондоо муудлаа гэдэг. Та ямаршуухан байна?
-Би нойр, хоолондоо сайн. “Унтах, идэхдээ уургын морь шиг, урагшаа гишгэхдээ ургаа хад шиг” гэж манай хүргэн надаар тоглодог юм. Нойр, хоолондоо сайн болохоор мөд үхэж өгөхгүй нь гэж бодоод байгаа. (инээв)
-Үхэж яах нь вэ, та?
-Үхнэ гэдэг чинь хэрэгцээ болохоор үхэж байгаа биз дээ гэж би эдэндээ хэлж бөөн инээдэм болно.
-Нээрээ л байгаль цаанаасаа зохьцуулсан хэрэгцээ юм даа?
-Хатуухан хэлэхэд “Хээ цэс, хэрэгцээ нь болоод үхээ биз дээ” гэсэн яриа байдаг шиг л юм байхгүй юу.
-Та уран бүтээл аль хэр хийж байна?
-Харваж барьснаас хойш одоо бичихээ больё гээд ерөөсөө бичихээ байсан. Бичгийн чадвар муудаад, сэтгэх чадвар ч бас онцгүй болчихдог юм байна шүү дээ. Тархинд гэмтэл авчихаар ч тэгдэг юм уу. Миний тархинд хоёр ч удаа мэс засал хийсэн шүү дээ. Тэгээд их муудах юм бол уу гэсэн зүгээр болчихсон.
-Та “Бурхан багшийн сургааль”-ийг их сайхан шүлэглэж монголчууддаа бэлэглэсэн болохоор буян хишгээ хайрласан байх аа даа?
-Харин би тэгж горьддог юм. Тийм юм байлгүй дээ, одоо. “Бурхан багшийн сургааль”-ийг шүлэглэхдээ Японд байдаг “Бурхан багшийн сургаалийн нийгэмлиг”-ийн нэрийг урд, хойно нь нэрийг нь дурдсан. “Бурхан багшийн сургааль”-аас зуун наймыг нь авч шүлэглэсэн.
Тэр бүтээлд миний зохиосон үг нэг ч байхгүй. Бурхан багшийг төрөхөд аав нь явж үзүүлэхэд “Их ном бясалгавал Бурхан болох юм байна” гэж даяанч хэлсэн байгаа юм. Мааяа ээж Бурхан багшийг төрүүлчихээд нас барсан. Хааны ордонд төрийн ном үзэж байсан угсаа залгамжлагч нэг л өдөр гарч хазгар, сохор, өвчин зовлонтой хүмүүстэй таарч гайхахад өргөсөн эжий нь “Хүний зовлон гэж үйлийн үрээр ийм хэцүү юм бий” гэсэнд Сэдэдхарта ихэд гашуудан цочирдож “Тэгвэл би хүнийг энэ их зовлонгоос ангижруулах учиртай юм байна. Үүний төлөө ном үзье” гээд орон гэр, хатан хүүхдээ ч орхин явсан байгаа юм.
Амьтан хүнийг зовлонгоос ангижруулах гэснийг л Бурхан багшийн ном гээд байгаа юм л даа. Бурхан багш манай дэлхийд дөрвөн удаа заларсан гэдэг юм. Үнэн, худлыг нь би сайн мэдэхгүй юм. Тэгэхдээ Бурхан багшийн сургааль арай гойд юм уу даа. Надад энэ тухай хоёр гурван ч зузаан ном бий л дээ. Их уншдаг байлаа. Одоо ч нүд өвдөөд уншиж чадахгүй юм. Миний шүлэглэсэн тэр ном чинь дөрвөн ч удаа хэвлэгдсэн шүү. Хамгийн сүүлд дурсамжийн “Юм юмнаасаа” хэмээх номоо гаргасан.
-Одоо ямар ном бүтээл гаргах гэж байна?
-Ном гаргахгүй. Гаргах чадал чансаа байхгүй болчихдог юм байна. Нөгөө сайхан гялалзсан оюун ухаан удаашраад чадалгүй болчихож. Хүмүүсийн тухай, хүмүүс миний тухай зөндөө л юм бичсэн байна. “Ийм ном хэвлүүлье, тийм юмыг л олон түмэндээ уншуулъя” гэх бодох тэр сэтгэлгээ ч унтарч багасчихдаг юм байна. Тийм учраас одоо би ном гаргахгүй. Олон уншигч түмэн маань надад их сайн байдаг юм. “Монгол тулгатны зуун эрхэм”-д эднүүс орууллаа. Тэр яах вэ, олон түмэнд танигдаж, мэдэгдэж байгаа нь сайн хэрэг. Тэрнээс бусдаар сэтгэх чадвар наян нас жаахан гараад ирэхээр муудчихдаг юм байна.
-Ямар ч хүн л тэгнэ дээ?
-Хүний нас гэдэг чинь Бурхан багшийн өөрийнх нь үлгэрлэлээр ерөөсөө л ная наслах юм билээ. Бурхан багш өөрөө наян нэгтэй нас барсан. Дахин дахин төрөөд байдаг хүний сэтгэх чадвар, бие махбодийн хоосон чанартай л холбоотой юм билээ. Би Энэтхэгт явж байхдаа бодь модны навч авчирсан. Тэр хар жаазтай навч. Бурхан багш тэр бодь модны доор бясалгаж суусаар гэгээрсэн.
Бурхан багшийн үг чинь өөрөө яруу найраг. Тэрнээс би ганц ч үг нэмж бичээгүй. Харин шүлэглэх хэмнэлд л оруулсан. Чи сонс доо.“Та нар минь өөрсдөө л итгэж яв. Та нар бусдад бүү итгэж бай. Та нар Бурханы номыг хүн болгонд тараахыг хичээж бай. Та бүхний их дээдийн буян бол энэ”. Ийм шүлэглэсэн үг байгаа юм чинь, эхдээ. Би тэрийг жаахан уртасгаа л толгой холбосон хэмнэлд оруулсан.
-“Бурхан багшийн сургаал”-ыг та аргагүй л сайхан өөриймшүүлсэн байсан даа?
-Би зохиогоогүй гэдгээ хэлсэн. Толгой холбосон хэлбэрт л оруулсан. Х үсэг бичигдээд ирвэл х үсгээр хайрцаглах ч юм уу, тиймэрхүү л байдлаар бичсэн. Буддын гүн ухаан гэдэг ч агуу даа.
-Залуу зандан насандаа хүртэж явсан сайхан идээгээ таалж байна уу?
-Сүүлийн жилүүдэд огт амсахаа больсон. Өвдөөд ирэхээр цаанаасаа л дэмий гэдэг нь мэдэгдэх юм.
-Баянжаргалан чинь хуучнаар Нялга сум бил үү?
-Нялга сум. Яг мэдэж байна даа, нутгийг минь.
-Нялга гэдэг нь ямар учиртай нэр юм бол?
-Тэр Жанжин Чойроос хойш байдаг уулын нэр юм.Нялга гэдгийг чинь муухай нэр гэсэн ч юм уу, сумын төв тэндээс холдоод нүүсэн болохоор ч тэр юм уу сольсон байдаг. Дээр үед сумдыг чинь уулын нэрээр нэрлэдэг байлаа ш дээ. Баянжаргалан гэдэг чинь бас уул шүү дээ.
-Та нойрондоо их сайн гэж байна. Зүүдээ аль хэр манаж байна. Уран бүтээлч хүнд зүүд их зөн совин хайрлаж, бүтээж туурвих хөшүүрэг болдог гэдэг шүү дээ?
-Зүүдэлнэ ээ. Өө, тэр зүүд чинь их сайхан. Залуу зандан насандаа очно. Саяхны нэг зүүдэнд хэн хэн байв даа. Цоодол л лав явж байна лээ. Орчлонгоос буцсан, буцаагүй хэдэн найзуудтайгаа уулзаж байна гэж зүүдэллээ. Ерөнхийдөө цаагуураа санадаг байхгүй юу, тэднийгээ.
-Бүжин охин чинь таныг баярламаар сайхан асарч байна даа?
-Тийм. Энэ муу минь л хөлийг минь газар ч хүргэхгүй л хайрлаж халамжилж байна. Манай хүргэн Батбилэг гэж их сайхан хүн бий.
-Хүргэн юу хийдэг хүн байна?
-Украйны Харьковт их сургууль төгссөн инженер хүн дээ, миний хүү. Нэгэн үе гар утасны засварчин хийсэн.“Моби сервис” гэж компани байгуулж, нэлээд олон хүн төгсгөсөн. Тэрнийгээ болиод одоо автын инженерээ хийж байгаа. Тийм сайхан ажил хийдэг юм. Сайн ч хүү дээ, миний хүү. Зээ хүү Б.Гүнбилэг маань Монгол Улсын их сургуулийн Сэргээгдэх эрчим хүчний анги төгссөн.
-Хэдэн жилийн өмнө танайд зочлоход байсан муур тань байна даа?
-Ангир уу. Энэ чинь манай гэр бүлийн гишүүн болоод удаж байгаа юм, хөөрхий. Манай хөгшин 2015 оны есдүгээр сарын 9-нд нас барсан. Түүнээс нэг хоёр жилийн өмнө энийг авсан юм. Жоохон алганд багтчихдаг сэгсийсэн хөөрхөн юм байсан. Гар дээрээ өргөхөд юм байгаа, үгүй нь мэдэгдэхгүй шахуу л юм байсан.
-Өд шиг л хөнгөн амьтан байж дээ?
-Ээ, яг яг. Өд шиг хөнгөн амьтан байлаа. Тэгээд би зүсийг нь харж байгаад “Ангир шиг хөөрхөн юм байна даа. Шар алагтаад” гэж бодоод ингэж нэрлэсэн. Чи наадахаа харж байгааг хар аа. Нэрийг нь хэлэхээр мэдэж байгаа юм.(Муураа энхрийлэн инээв. сур)
-Тийм байна шүү. Нэрээ сүрхий мэддэг нөхөр байна…
-Ангираас гадна бас нэг муур бий. Моогий гэдэг юм.Ээж нь бие нь муу байхдаа хүргэнийд сувилуулаад дөч тавиад хоносон шүү дээ. Эд маань ээжийгээ муураа санаад байна гэж бодсон юм уу, яасан юм хөөрхөн цэнхэр нүдтэй золигийг авсан. Тэгээд манайх одоо хоёр мууртай. Би мууранд их хайртай. Муур чинь их сонин амьтан.
-Аа, за. Юу нь сонин гэж?
-Нархажидын сүмийн хамба Гантөмөр манайхтай их холбоотой л доо. Би тэдний намтар цадигийг бичиж бариад, хөдөлмөрийн баатар хөгжмийн зохиолч Дагвын Лувсаншарав бид хоёр цуг очиж байсан юм. Тэгээд манайд нэг ирэхдээ муурыг илээд “Их сайн амьтан шүү дээ” гэлээ.“Яасан амьтан гэж байгаа юм, та” гэж би асуулаа л даа. Бурхан багш айлтгал сургаалаа айлдчихаад өөрийнхөө жавдан дээр ирээд суух гэтэл энэ сууж байсан гэж байгаа.(инээв. сур) Тэгээд “Өө хөөрхий, чи миний энэн дээр сууж байгаа юм уу. За, чи сууж бай, сууж бай” гээд нурууг илэхээр босоод явчихсан гэдэг. Тийм учир жанцантай учраас Бурхан багшид тоогдсон буянтай амьтан байхгүй юу. Бурхан багш “За чи, миний хэлсэн ном айлтгалыг хүн амьтанд тарааж барьж чадах уу” гэхэд энэ нь жавдангаас босоод явчихсан гэж байгаа юм.
Нэмэр хачиртай ч байж мэдэх л яриа юм даа. Бурхан багшийн жавдан дээр муур сууж байна ч гэдэг ямар юм байдаг юм, мууранд тэгж хэлнэ ч ямар юм байх юм. (Хөөрөлдөгч хоёр хөхиүн, элгээ хөштөл инээв. сур) Ерөнхийдөө нэг ийм юм байна. “Буддын шашин гэдэг шинжлэх ухаанд хамгийн ойр шашин, шинжлэх ухаанч шашин гэвэл Буддын шашин” гэсэн нэг үг байдаг. Тийм ч учраас Холливудын мундаг жүжигчид Бурханы шашинд орсон бол уу. Америкт гэхэд ийм олон хүн бий. Зарим нь түвдэч эрдэмтэн, зарим нь их ренбүүчи болоод явж байна.
-Жүжигчин Ричард Гирээс өгсүүлээд олон хүн бий байх шүү?
-Байлгүй яахав. Ричард Гир гэснээс бид хоёрын цуг авахуулсан зураг хүртэл бий шүү. Америкт буддистууд их байдаг. Ямар шашинтай байх нь тэдэнд төдийлөн хамаарахгүй юм шиг байгаа юм. Муслим, исламын буталдаг, бууддаг шашин биш мөргөдөг өргөдөг Исус ч тэр, Будда ч бай шүтэж л байдаг. Далай ламын олон сайн ном бий дээ.Дэлхийн арав гаруй мундаг эрдэмтэнтэй ном хаялцсан талаар нэг ном нь надад байдаг юм. Тэрэн дээр нойр, зүүд, хойд насны тухай ном хаялцсан тухай гардаг. Түвдэд хойд нас гэж байна уу. Байна аа. Ямар ном уншвал хойд насандаа ямар төрөлд очих вэ гэх мэтээр маш өргөн сэдвээр ярилцсан ном л доо.
-Та бид хоёр ч яриад байвал мөн ч барагдахгүй олон сэдэв байна даа, ах минь?
-Ингээд хоёулаа яриагаа өндөрлөе. Чамд баярлалаа.Уншигчдадаа баярлалаа. Юуны тулд вэ гэхээр зэрэг аливаа хүн ажил төрлөө сайн хийх хэрэгтэй юм. Эх орноо чин үнэнээсээ хайрлах ёстой юм. Монголчууд “Миний төрсөн бууц, миний тоонот” гэж ярьдаг даа. Тэрэн шиг монголчуудын бүгдээрэнгийнх нь тоонот бол агуу эх орон юм. Тийм учраас эх орноо хайрлаж яваарай гэж хүсэх байна даа.
.jpg)
